Қазақстандағы колледж дағдарысы: неге тегін білім беру үнемдемейді

Қазіргі уақытта колледжге ақысыз негізде түсу барған сайын қол жетімді бола бастады, бірақ жастардың оларға деген қызығушылығы артып келе жатқан жоқ сияқты.

Не болып жатыр?

Ұлттық статистика бюросының мәліметтері бойынша, 2024-2025 оқу жылында колледждерге бюджеттік орындарға түскен студенттердің 73% - ы техникалық және кәсіптік мамандықтарға қабылданды. Соңғы бірнеше жылда тегін оқуға түсу ықтималдығы 1,7 есе өсті: егер бұған дейін бес талапкердің екеуі сәтті болса, қазір төртеуінің үшеуі.

Жұмысшы кәсіптерінің беделін арттыру туралы пікірталастарға қарамастан, мемлекет олардың дамуына толық назар аудармайды. 2024-2025 оқу жылында бюджеттік орындарға қабылданған студенттердің 43% - ы дәстүрлі жұмысшы мамандықтарына жатпайтын мамандықтарды таңдады.

Олардың ішінде:

* "Білім" (13%);

* "Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар" (12%);

* "Денсаулық сақтау және әлеуметтік қамсыздандыру "(8%);

* "Бизнес, басқару және құқық" (5%);

* "Өнер және гуманитарлық ғылымдар" (4%).

Хабарланғандай inbusiness.kz ҚР Білім министрлігінде елімізде 772 колледж жұмыс істейді, онда 565 мың студент оқиды, оның 396 мыңы тегін білім алады.

Ағымдағы оқу жылында колледждерге 179 мың студент түсті, оның ішінде 143 мыңы мемлекеттік тапсырыс бойынша (9-сынып базасында 123,8 мың). Салыстыру үшін, 2023-2024 оқу жылында оқуға түскендердің саны 189,3 мыңды құрады, оның 133,1 мыңы мемлекеттік тапсырыс бойынша қабылданды (9-сынып базасында 122,4 мың). 2022-2023 оқу жылында колледждерге 183,4 мың студент түсті, оның ішінде 120,4 мыңы мемлекеттік тапсырыс бойынша (9 сынып базасында 85,3 мың).

Осылайша, 2024-2025 оқу жылында колледжге түскен студенттердің жалпы санының өткен жылмен салыстырғанда 10 мың адамға азаюы байқалады. Сонымен қатар жастар арасында жоғары оқу орындарына деген қызығушылық артып келеді: ағымдағы оқу жылында жоғары оқу орындарына 183,6 мың студент қабылданды, студенттердің жалпы саны 624,5 мыңды құрайды, оның ішінде қабылдау квотасы бойынша 82,7 мың адам оқиды, оның ішінде 29,4 мың ауыл тұрғыны, 23,7 мың көп балалы отбасы балалары және 11,2 мың толық емес отбасы балалары.

Шындық қандай?

Өткен жылы біз студенттер арасында сауалнама жүргізіп, жатақхана тапшылығы туралы жаздық. Бүгін корреспондент inbusiness.kz сонымен қатар студенттермен сөйлесіп, мынаны білді.

Білім министрлігінің қарама-қарсы мәлімдемелеріне қарамастан, Астана колледждерінде жатақханаларда орын тапшылығы, тегін ыстық тамақ пен жол жүру жеңілдіктерінің болмауы елеулі проблема сақталуда. Мысалы, жеке колледждер көбінесе студенттердің әлеуметтік қажеттіліктеріне бағытталмайды. Мамандарды даярлау көп нәрсені қалайды: теория басым, ал кәсіпті сәтті игеру үшін практикалық дағдылар жеткіліксіз.

Бұл жағдайды кадрлардың жоғары айналымы және кураторлар мен оқытушылардың жиі ауысуы қиындатады. Кейбір колледждер студенттердің тамақтануы үшін қарапайым жағдайларды қамтамасыз етпейді - асханалар мен буфеттер жоқ. Қоғамдық өмір де іс жүзінде дамымаған: студенттерге арналған тақырыптық іс-шаралар, семинарлар мен мерекелер өткізілмейді.

"Мен ақылы негізде елорданың жеке колледждерінің бірінде үшінші курста оқимын. Менің грант алуға мүмкіндігім болмады, өйткені менің мамандығым Шығармашылық, бірақ мен грантқа басқа байланысты мамандық бойынша түсе аламын. Енді мен өз таңдауыма жүз рет өкіндім. Бізде ыстық тамақ, жатақхана және жол жүру жеңілдіктері жоқ-Мен бұл туралы бірінші рет естіп отырмын. Ол оқуға түскен кезде бізге колледж мадақталды, бірақ көп ұзамай бұл тек әдемі сөздер екенін түсінді. Оқу мүлдем қызық емес, мұғалімдер жиі өзгереді. Тәжірибеден мен пайдалы ештеңе білмедім - тек теория. Бірақ егер сіз төлемді кешіктірсеңіз, олар бірден бәріне сөйлей бастайды. Кейбір балалар тіпті төлемегені үшін оқудан шығарылады", - дейді студент Раушан Қалиева.

Егер елорданың өзінде осындай жағдай болса, аймақтар туралы не айту керек? Кадрлардың жетіспеушілігі мен ауысуы жақсы нәрсеге әкелмейді, жастарды оқытатын ешкім жоқ. Білімді шынымен бере алатындар ұзақ уақыт зейнеткерлікке шықты. Қажетті кәсіби дағдыларды жаңа ұрпаққа беру кезеңі назардан тыс қалды. Егер нақты жағдай соншалықты көңілсіз болып көрінсе, жұмысшылар мен басқа да техникалық мамандықтарды қандай қолдау туралы айтуға болады?

Министрлік қызғылт көзілдірік киіп жүр ме?

Бірақ бейінді ведомствода, шамасы, бәрі басқаша көрінеді.

Министрлік Президенттің тапсырмасына сәйкес және әлемдік үрдістер мен ішкі сын-тегеуріндерді ескере отырып, техникалық және кәсіптік білім беру жүйесін (ТжКБ) қайта құру бойынша жұмыстар жүргізіліп жатқанын хабарлады.

ТжКБ жүйесін трансформациялаудың жаңа тәсілдері мынадай басым бағыттар бойынша іске асырылатын болады: колледждерді бейіндеу, көшбасшы колледждерді құру, білім беру мазмұнын жаңарту, тиімді басқару және қаржыландырудың жаңа моделі.

Аталған іс-шараларды іске асыру үшін 2025-2027 жылдарға арналған ТжКБ трансформациясы бойынша жол картасы әзірленді және бекітілді. Мүдделі мемлекеттік органдармен бірлесіп, ҚР Үкіметі "жұмысшы мамандықтар жылын өткізу жөніндегі іс-шаралар жоспарын"бекітті.

"Іс - шаралар жоспары 7 бағыт пен 70 қадамды қамтиды: өңірлік ерекшеліктерді ескере отырып, жаңа кәсіптер мен құзыреттер атласын құру, техникалық және кәсіптік білім беруді трансформациялау, халықаралық деңгейдегі сертификатталған мамандарды даярлау, жұмыс орындарын құру, құқықтарды қорғау және жұмысшы кәсіптерінің мәртебесін арттыру", - деп атап өтті ведомствода.

Сонымен қатар, министрлік мемлекет жастарға техникалық және кәсіптік білім берудің қолжетімділігі үшін барлық қажетті жағдайларды жасайтынын атап көрсетеді. Студенттердің сұранысқа ие мамандықтар бойынша тегін техникалық және кәсіптік біліммен қамтылуы 90% құрайды және 2025 жылға қарай бұл сан 100% жетеді деп күтілуде.

Сондай-ақ колледж студенттері үшін әлеуметтік кепілдіктер қарастырылған: стипендия, ыстық тамақ, демалыс кезінде жеңілдікпен жол жүру, жатақхана және оқуға түсу кезінде квоталар. 2024 жылдың қыркүйегінен бастап колледж студенттеріне арналған стипендия мөлшері 50% - ға ұлғайды, бұл екі жылдық деңгейден екі есе көп. Енді жұмысшы мамандықтары бойынша студенттер үшін стипендия 43,5 мың теңгені, ал орта буын мамандары үшін - 41,8 мың теңгені құрайды.

"Барлық жетім балалар, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар, жұмыс біліктілігі бойынша студенттер, мүгедектігі бар адамдар және көп балалы отбасылардан шыққан балалар тамақпен қамтамасыз етілген. Қысқы және жазғы демалыс кезінде жеңілдікпен жол жүру колледж студенттеріне мемлекеттік тапсырыс бойынша айлық есептік көрсеткіштің төрт еселенген мөлшерінде төленеді. Мұқтаж студенттердің 87% - дан астамы жатақханаларда орындармен қамтамасыз етілген. Бұл жастардың техникалық мамандықтарға тартылуына оң әсерін тигізді", - деп сендірді министрлік.

Колледждер де академиялық дербестікке ие болды. Еңбек нарығының тез өзгеруін ескере отырып, бұл білім беру бағдарламаларының мазмұнын уақтылы жаңартуға мүмкіндік береді. Енді колледждер жұмыс берушілермен бірлесіп еңбек нарығының талаптарына сәйкес бағдарламалардың мазмұны мен оқу мерзімдерін анықтай алады.

Сонымен қатар, бейінді ведомствода түсіндірілгендей, техникалық және кәсіптік білім беру жүйесін дамытудың жаңа тәсілдері әзірленді. Колледждерде кадрлар даярлау төрт макроөңір мен өңірлік экономиканың ерекшеліктерін ескере отырып жүзеге асырылады. Қазіргі уақытта 195 колледжді бейіндеу және ірілендіру жұмыстары басталды. 160 стартап-жоба іске қосылды, 104 колледждің материалдық-техникалық базасы жаңартылды.

Кәсіби стандарттардың, МЖМБС және WorldSkills стандарттарының талаптарын ескере отырып, 8 мыңға жуық білім беру бағдарламасы әзірленді. Оқытудың тиімді әдістерін тарату үшін Локомотив-колледждер анықталды, қазіргі заманғы мекемелердің базасында үш IT-орталық құрылды.

Көріп отырғаныңыздай, Мемлекет басшысының тапсырмаларын орындау үшін көптеген өршіл жоспарлар мен әсерлі сандар бар. Алайда, бұл бастамалар тек қағаз жүзінде қалады ма, әлде іс жүзінде жүзеге асырыла ма, уақыт көрсетеді.