Қазақстандықтардың қалтасынан ақша қайдан алынады: кірістердің құрылымы және тұтыну ерекшеліктері

Кім жоғары жалақымен өмір сүреді, ал кім өзін – өзі жұмыспен қамтыған?

ҚР АӘКД Ұлттық статистика бюросының деректері бойынша қазақстандықтардың негізгі табыс көзі-барлық ақшалай түсімдердің шамамен 75% - приходится құрайтын еңбек қызметі. Олардың басым бөлігі – жалдамалы жұмыстан түсетін кірістер (шамамен 67%), ал қалғаны-жалдамалы жұмыстан, яғни өзін-өзі жұмыспен қамтудан және кәсіпкерліктен түсетін кірістер (шамамен 8%). 17,7% әлеуметтік трансферттерге (зейнетақыларды, жәрдемақыларды, АӘК және тұрғын үй көмегін және стипендияларды қоса алғанда), 3,7% – туыстары мен таныстарынан материалдық көмекке және алименттерге, 2,5% – өзге де ақшалай түсімдерге тиесілі. Көріп отырғаныңыздай, әлеуметтік қолдаудың рөлі өте зор, әсіресе табысы төмен аймақтарда.

Міне, тағы да қызықты фактілер: мұнай-газ өңірлерінде-Атырау және Маңғыстау облыстарында-жалдамалы еңбектен түсетін табыстың үлесі 80% - ға жетеді және одан жоғары, бұл жоғары жалақымен байланысты.

Түркістан және Жамбыл облыстары сияқты оңтүстік және аграрлық өңірлерде табыстың едәуір бөлігі жалдамалы жұмысқа тиесілі (тиісінше 26,7% және 15,5%, бұл ел бойынша орташа деңгейден 8,0% жоғары), бұл дамыған өзін – өзі жұмыспен қамтуды және кәсіпкерлікті көрсетеді.

Мегаполистерде көп жұмсалады, оңтүстік аймақтарда аз жұмсалады

Жан басына шаққандағы тұтынуға пайдаланылған орташа табыс Қазақстанда 2025 жылдың I тоқсанында тоқсанына шамамен 318 мың теңгені құрады. Бұл ретте шығыстардың 98% – ға жуығы ақшалай табыстарға, ал 2% - ға жуығы-жеке қосалқы шаруашылықтардың өнімдері мен заттай жеңілдіктерді қоса алғанда, заттай тұтынуға тиесілі. Табиғи тұтыну ауылдық және солтүстік аймақтарда көбірек байқалады, онда ол 4-5% жетеді, ал ірі қалалар мен мұнай-газ аймақтарында ол іс жүзінде жоқ.

Тұтынудың жоғары деңгейі Қарағанды облысында және мегаполистерде – Алматы мен Астанада байқалады, онда тұтынуға жұмсалатын орташа шығыстар бір адамға тоқсанына 400 мың теңгеден асады.

Сонымен қатар, оңтүстік өңірлер мен Шымкентте бұл көрсеткіш айтарлықтай төмен – шамамен 230-250 мың теңге, бұл табыстың неғұрлым төмен деңгейін және экономикалық ерекшелікті көрсетеді.

Табыс өсуде, бірақ инфляция ұйықтамайды

Соңғы бес жылда қазақстандықтардың жан басына шаққандағы орташа ақшалай табысы екі есеге өсті, бұл ретте 2024-2025 жылдары шамамен 8-9% ауытқыған инфляцияға қарамастан, 2024 жылы нақты табыстың өсуі шамамен 3,8% -. құрады.

2025 жылдың I тоқсанында жалақының орташа мәні 300 307 теңгені құрады. ШК есептемегенде номиналды жалақының орташа мәні 423 133 теңгені құрады.

Бұл ретте ең жоғары табыс қаржы секторында және тау-кен өнеркәсібінде тіркеледі. Атырау және Маңғыстау облыстарының, сондай-ақ Алматы және Астана қалаларының жалақы деңгейі бойынша өңірлік көш бастап тұр.