Судьяларды тәртіптік жауапкершілікке қалай тартады

Түзетулер Сот Жюриін құру тәртібін реттейтін нормаларға қатысты болды.

Атап айтқанда, Сот жюриі он үш судьядан тұрады – аудандық және оларға теңестірілген соттардың төрт судьясы, облыстық және оларға теңестірілген соттардың бес судьясы және Жоғарғы соттың төрт судьясы. Сот жюриіне кеңесші дауыс беруге құқығы бар заң қоғамының екі өкілі де кіреді.

Судьялар Жоғарғы Соттың кеңейтілген жалпы отырысының ұсынымы бойынша Сот жюриінің құрамына, ал ұйымдардың ұсынымы бойынша заң қоғамының өкілдері олардың жарғысына сәйкес – Жоғары Сот Кеңесі үш жыл мерзімге тағайындалады.

Ашық немесе жасырын дауыс беру арқылы Жоғарғы Соттың кеңейтілген жалпы отырысының ең көп дауысын алған судьялар арасынан кандидат сайланды деп есептеледі.

Негізгі мүшелерден басқа, Сот жюриінің құрамына судьялар қатарынан қосалқы мүшелер, сондай-ақ заң қоғамының өкілдері сайланады.

Сот жюриінің қосалқы мүшесі кворумның болмауына, Сот жюриінің мүшесі шығып қалуына әкеп соққан Сот жюриінің мүшесі қарсылық білдірген немесе өздігінен бас тартқан жағдайларда, сондай-ақ Сот жюриінің құрамына Конституциялық заңға сәйкес жаңа мүшелер тағайындау қажет болған жағдайда Сот жюриі мүшесінің міндеттерін орындауға кіріседі және қалған өкілеттік мерзіміне Сот жюриі мүшесінің міндеттерін атқарады.

Егер қосалқы мүшелердің резерві таусылса, қалған мерзімге қосымша сайлау өткізіледі.

Сот жюриінің құрамын және қосалқы мүшелердің кандидатурасын Жоғары Сот Кеңесі бекітеді.

Жоғары Сот Кеңесі дәлелді шешіммен Сот жюриінің құрамына кандидатураларды қабылдамауға құқылы.

Судьялар арасынан Сот жюриінің құрамына, сондай-ақ судьялар арасынан Сот жюриінің қосалқы мүшелеріне ұсынылатын адамдар жоғары кәсіби қасиеттерге, мінсіз беделге ие болуға, судьялар қауымының беделіне ие болуға және судья ретінде кемінде 10 жыл жұмыс өтілі болуға тиіс.

Сот жюриінің құрамына заң жұртшылығы өкілдерінен, сондай-ақ Сот жюриінің қосалқы мүшелерінен заң жұртшылығы өкілдерінен ұсынылатын тұлғалар жоғары кәсіби қасиеттерге, мінсіз беделге ие болуға және заң мамандығы бойынша кемінде 10 жыл жұмыс өтілі болуға тиіс.

Сот жюриінің құрамына соттардың төрағалары мен соттардың сот алқаларының төрағалары, Жоғары Сот Кеңесінің мүшелері, судьялық әдеп жөніндегі комиссияның, Жоғарғы Сот жанындағы Сот төрелігінің сапасы жөніндегі комиссияның, Жоғары Сот Кеңесі жанындағы Кадр резерві жөніндегі комиссияның судьялары сайлана алмайды.

Сондай-ақ судьяларды тәртіптік жауапкершілікке тартуға қатысты бірқатар нормалар өзгертілді.

Атап айтқанда, судья сот істері мен материалдарын қарау кезінде заңдылықты өрескел бұзғаны үшін тәртіптік жауапкершілікке тартылуы мүмкін екендігі көрсетілген.

Заңдылықты өрескел бұзу деп судья өзінің адал истігі мен немқұрайлылығы салдарынан жол берген Заңның айқын және елеулі бұзылуы түсініледі.

Заңдылықты өрескел бұзу фактісін осы негіз бойынша сот актісінің күшін жойған немесе өзгерткен жоғары тұрған сот сатысы белгілейді және істі қараған судьялардың алқалы құрамы қол қойған заңдылықты өрескел бұзғаны үшін судьяны тәртіптік жауаптылыққа тарту мәселесі бойынша ұсыныста көрсетіледі.

Құжатта дәлелдемелерді бағалауға байланысты сот актісінің күшін жою немесе өзгерту заңдылықты өрескел бұзу болып табылмайтындығы түсіндіріледі.

Судьяны заңдылықты өрескел бұзғаны үшін тәртіптік жауаптылыққа тарту мәселесі бойынша ұсыну жоғары тұрған сот сатысының сот актісімен бір мезгілде шығарылады.

Сонымен қатар, судьялардың қателігі, сондай-ақ сот актісінің күшін жою немесе өзгерту, Егер заңдылықты өрескел бұзу фактісі анықталмаса, судьяның жауапкершілігіне әкеп соқпайды.

Бұл ретте сот істерін және материалдарды қарау кезінде заңдылықты өрескел бұзғаны үшін судьяға қатысты материалдарды Сот жюриінің қарауы үшін судьяны тәртіптік жауаптылыққа тарту мәселесі бойынша жоғары тұрған сот сатысын ұсыну негіз болып табылады.

Құжатқа келесі нормалар қосылды:

Сот істері мен материалдарын қарау кезінде заңдылықты өрескел бұзғаны үшін судьяны тәртіптік жауаптылыққа тарту мәселесі бойынша жоғары тұрған сот сатысын ұсыну судьяның дәлелді себеппен жұмыста болмаған уақытын есептемегенде, заңдылықты өрескел бұзу фактісі анықталған күннен бастап бір ай ішінде талқылауға шығарылады:

– облыстық соттың жалпы отырысы-судьяға, аудандық соттың төрағасына немесе облыстық соттың судьясына қатысты;

- Жоғарғы Соттың жалпы отырысы-сот алқасының төрағасына, облыстық соттың төрағасына, судьяға немесе Жоғарғы Соттың сот алқасының төрағасына қатысты.

Талқылау қорытындысы бойынша облыстық соттың немесе Жоғарғы Соттың жалпы отырысы Сот жюриіне сот істері мен материалдарын қарау кезінде заңдылықты өрескел бұзғаны үшін судьяны тәртіптік жауаптылыққа тарту немесе тартпау туралы ұсыным беру туралы шешім қабылдайды.

Сот істері мен материалдарын қарау кезінде заңдылықты өрескел бұзғаны үшін судьяға қатысты материалдар облыстық соттың немесе Жоғарғы Соттың жалпы отырысының шешімі қабылданған күннен бастап он жұмыс күні ішінде Сот жюриіне жіберіледі.

Судьялық әдепке қайшы келетін теріс қылық жасағаны үшін судьяға қатысты материалдарды Сот жюриінің қарауы үшін негіздер болып табылады:

- судьялық әдепке қайшы келетін теріс қылық жасағаны үшін тәртіптік іс жүргізу шеңберінде судьяға қатысты оның іс-әрекеттерін тексеру үшін Сот жюриіне материалдарды беру туралы, сондай-ақ тексеру қорытындылары бойынша расталған жеке және заңды тұлғалардың онлайн-платформаларында, өтініштерінде қамтылған мәліметтер бойынша судьялық әдеп жөніндегі комиссияның шешімдері судьяның судьялық этикаға қайшы келетін теріс қылық жасау фактісі;

- Жоғарғы Сот Төрағасының ұсынысы.

Судьялық әдепке қайшы келетін теріс қылық жасауға байланысты тәртіптік теріс қылық Судьялық әдеп жөніндегі комиссияның талқылауына судьялық әдеп жөніндегі комиссия туралы Ережеде көзделген тәртіппен және мерзімдерде шығарылады.

Судьяға қатысты судьялық әдепке қайшы келетін теріс қылық жасағаны үшін материалдар судьялық әдеп жөніндегі комиссияның шешіміне шағымдану мерзімі өткеннен кейін он жұмыс күні ішінде, бірақ Конституциялық заңның 42-бабының 1-тармағында көзделген тәртіптік іс жүргізуді бастау үшін мерзімдер аяқталғанға дейін бір айдан кешіктірілмей Сот жюриіне жіберіледі. Осы шешімге шағымданған жағдайда-судьялар бірлестігінің органы Судьялық әдеп жөніндегі комиссияның судьяға қатысты материалдарды өзгеріссіз беру туралы шешімін қалдыру туралы шешім шығарғаннан кейін он жұмыс күні ішінде, бірақ тәртіптік іс жүргізуді бастау үшін мерзімдер аяқталғанға дейін бір айдан кешіктірмей.

Жоғарғы Сот Төрағасының ұсынысына судьяның әдептілігіне қайшы келетін теріс қылық жасағаны үшін судьяға қатысты материалдар қоса беріледі.

Сот алқасының өз лауазымдық міндеттерін тиісінше орындамағаны үшін сот төрағасына немесе сот алқасының төрағасына қатысты материалдарды қарауы үшін негіздер болып табылады:

- лауазымдық міндеттерін тиісінше орындамағаны үшін тәртіптік іс жүргізу шеңберінде оның іс-әрекеттерін тексеру үшін сот төрағасына немесе сот алқасының төрағасына қатысты материалдарды Сот жюриіне беру туралы облыстық соттардың және Жоғарғы Соттың жалпы отырыстарының шешімдері;

- Жоғарғы Сот Төрағасының ұсынысы.

Сот төрағасының немесе сот сот алқасының төрағасының өзінің лауазымдық міндеттерін тиісінше орындамауына байланысты тәртіптік теріс қылық жасағаны туралы мәліметтер бойынша Жоғарғы сот немесе облыстық сот олар келіп түскен күннен бастап 20 жұмыс күні ішінде тексеру жүргізеді.

Тексеру жүргізу мерзімі Жоғарғы Сот Төрағасының, облыстық сот төрағасының дәлелді шешімімен тәртіптік теріс қылық жасаудың нақты мән-жайларын анықтау үшін сол мерзімге ұзартылуы мүмкін, бұл туралы өтініш берген жеке немесе заңды тұлғаға мерзім ұзартылған күннен бастап 3 жұмыс күні ішінде хабарланады.

Өзіне қатысты тексеру жүргізілетін дәлелді себептер бойынша сот төрағасы немесе сот алқасының төрағасы жұмыста болмаған кезеңде тексеру жүргізу мерзімі ол жұмысқа шыққанға дейін тоқтатыла тұрады.

Тексеру нәтижелері бойынша Жоғарғы сот немесе облыстық сот тексеру барысында белгіленген фактілер мен мән-жайларды көрсететін Қорытынды және сот төрағасының немесе сот алқасы төрағасының іс-әрекеттерінде өзінің лауазымдық міндеттерін тиісінше орындамауға байланысты тәртіптік теріс қылық белгілерінің болуы немесе болмауы туралы қорытынды жасайды.

Өзіне қатысты тексеру жүргізілген соттың төрағасы немесе сот алқасының төрағасы қорытындымен танысады, ол оның қолхатымен куәландырылады. Сот төрағасы немесе сот алқасының төрағасы Сот жюриіне жіберілетін материалдармен танысуды растаудан бас тартқан жағдайда уәкілетті органның немесе оның аумақтық бөлімшелерінің қызметкерлері тиісті акт жасайды, ол материалдарға қоса тіркеледі.

Тексеру нәтижелері бойынша қорытынды жасалған күннен бастап бір ай ішінде талқылауға шығарылады:

- облыстық соттың жалпы отырысы - аудандық соттың төрағасына қатысты;

- Жоғарғы Соттың жалпы отырысы-сот алқасының төрағасына, облыстық соттың төрағасына немесе Жоғарғы Соттың сот алқасының төрағасына қатысты.

Талқылау қорытындысы бойынша облыстық соттың немесе Жоғарғы Соттың жалпы отырысы тәртіптік іс жүргізу шеңберінде оның іс-әрекеттерін тексеру үшін сот төрағасына немесе сот алқасының төрағасына қатысты материалдарды беру не Сот жюриіне беруден бас тарту туралы шешім шығарады.

Өзінің лауазымдық міндеттерін тиісінше орындамағаны үшін сот төрағасына немесе сот сот алқасының төрағасына қатысты материалдар облыстық соттың немесе Жоғарғы Соттың жалпы отырысының тиісті шешімі қабылданған күннен бастап он жұмыс күні ішінде, бірақ Конституциялық заңның 42-бабының 1-тармағында көзделген тәртіптік іс жүргізуді бастау үшін мерзімдер аяқталғанға дейін бір айдан кешіктірілмей Сот жюриіне жіберіледі.

Жоғарғы Сот Төрағасының ұсынысына өзінің лауазымдық міндеттерін тиісінше орындамағаны үшін сот төрағасына немесе сот алқасының төрағасына қатысты материалдар қоса беріледі.

Тәртіптік іс жүргізу шеңберінде материалдарды жинау, облыстық соттың төрағасына, судьяға, Жоғарғы Соттың сот алқасының төрағасына қатысты олардың толықтығы мен объективтілігін қамтамасыз ету сот әкімшілігі саласындағы уәкілетті мемлекеттік органға жүктеледі.

Тәртіптік іс жүргізу шеңберінде материалдарды жинау, судьяға, аудандық соттың төрағасына, судьяға және облыстық соттың сот алқасының төрағасына қатысты олардың толықтығы мен объективтілігін қамтамасыз ету уәкілетті органның аумақтық бөлімшелеріне жүктеледі.

Судья Сот жюриіне жіберілгенге дейін барлық материалдармен танысып, өз қолымен растауы керек.

Егер судья Сот жюриіне жіберілетін материалдармен танысуды өз қолымен растаудан бас тартса, уәкілетті органның немесе оның аумақтық бөлімшелерінің қызметкерлері тиісті акт жасайды, ол материалдарға қоса тіркеледі.

Сот жюриінің судьяға қатысты материалдарды қарауы үшін сондай-ақ бұқаралық ақпарат құралдарында, онлайн-платформаларда, жеке және заңды тұлғалардың өтініштерінде қамтылған мәліметтер негіз болып табылады, оларды тексеру қорытындысы бойынша судьяның судьялық этикаға қайшы келетін теріс қылық жасау фактісі расталды.

Бұқаралық ақпарат құралдарында, онлайн-платформаларда, жеке және заңды тұлғалардың өтініштерінде:

- сот актілерімен келіспеушілік білдіріледі;
- сот істерін қарау кезінде заңдылықтың бұзылуы көрсетіледі.

Судьяға, аудандық сот төрағасына, облыстық сот судьясына қатысты тексеру жүргізу облыстық сотқа және судьялық әдеп жөніндегі комиссияға жүктеледі.

Сот алқасының төрағасына, облыстық соттың төрағасына, судьяға, Жоғарғы Соттың сот алқасының төрағасына қатысты тексерулер жүргізу Жоғарғы Сотқа және судьялық әдеп жөніндегі комиссияға жүктеледі.

Тексеруге жататын өтініш Сот жюриіне келіп түскен күннен бастап үш жұмыс күні ішінде тексеру жүргізу үшін Жоғарғы Сотқа, облыстық сотқа немесе судьялық әдеп жөніндегі комиссияға жіберіледі.

Өтінішті тексеру нәтижелері туралы Жоғарғы Сот, облыстық сот немесе судьялық әдеп жөніндегі Комиссия өтініш берушіге хабарлайды.

Бұл ретте, егер өтініште судьяның тәртіптік теріс қылық жасағаны туралы жеткілікті мәліметтер болмаса, өтініш берушіге судьяны тәртіптік жауаптылыққа тарту тәртібі түсіндіріледі.

Сот ісін қарау кезінде судьяның заңдылықты бұзуына байланысты тәртіптік теріс қылық анықталған күн Жоғары тұрған сот сатысы судьяны заңдылықты бұзу фактісі анықталған тәртіптік жауаптылыққа тарту мәселесі бойынша ұсыныс шығарған күн болып есептеледі, ал мұндай теріс қылық жасалған күн заңсыз сот актісі шығарылған күн болып есептеледі.

Судьялық әдепке қайшы келетін тәртіптік теріс қылық анықталған күн Жоғарғы Сот Төрағасының ұсынысы енгізілген немесе Судьялық әдеп жөніндегі комиссия шешім шығарған күн болып есептеледі, судьяның судьялық әдепке қайшы келетін теріс қылық жасау фактісі анықталған күн, ал мұндай теріс қылық жасалған күн оның жасалған күні немесе кезеңі болып есептеледі.

Тәртіптік істі қарау өзіне қатысты тәртіптік іс жүргізу басталған судьяның міндетті қатысуымен жүргізіледі.

Судья тәртіптік істі жеке өзі, сондай-ақ өкілдерімен бірге қарауға қатысуға құқылы. Судьяның өкілдері тек адвокаттар, заң кеңесшілері палатасының мүшелері болып табылатын заң кеңесшілері бола алады.

Судья дәлелді себеппен келмеген жағдайда (Сот жюриінің отырысына қатысуға объективті кедергі келтірген ауру немесе өзге де мән-жайлар) Сот жюриінің отырысы ауыстырылады.

Судья дәлелді себепсіз келмеген немесе судья Сот жюриінің отырысына қатысудан бас тарту туралы жазбаша өтініш берген кезде тәртіптік істі қарау оның қатысуынсыз жүргізіледі.

Сот жюриінің отырысы аудио-, бейнетіркеуді қолдана отырып, оның ішінде бейнеконференцбайланысты пайдалана отырып өткізілуі мүмкін.

Судьяның тәртіптік жазаны мерзімінен бұрын алып тастау туралы өтінішхатын Сот жюриі материалдар қарауға келіп түскен сәттен бастап бір ай мерзімде мынадай шешімдердің бірін шығара отырып қарайды:

- тәртіптік жазаны мерзімінен бұрын алып тастау туралы;
- тәртіптік жазаны мерзімінен бұрын алып тастаудан бас тарту туралы.

Сот жюриінің отырысында хаттама не аудио-, бейнежазба қолданылған кезде — отырысқа төрағалық етуші мен хатшы қол қоятын қысқаша хаттама жүргізіледі.

Сондай-ақ жаңа норма қосылды, оған сәйкес Сот жюриі өз бастамасы бойынша немесе іс қаралған судьяның өтініші бойынша шешімде жол берілген тізімдемелерді түзете алады.

Сот жюриі судьяның тізімдемелерді түзету туралы өтінішін Сот жюриінің шешімінде осындай арыз келіп түскен күннен бастап он жұмыс күні ішінде қарайды.

Сот жюриінің шешіміндегі тізімдемелерді түзету туралы мәселені Сот жюриі отырыста судьяның қатысуынсыз қарайды.

Тізімдемелерді түзету туралы мәселені қарау қорытындысы бойынша Сот жюриі қосымша шешім шығарады.

2025 жылғы 1 қаңтардан бастап жоғары тұрған сот сатысы сот істері мен материалдарын қарау кезінде заңдылықты өрескел бұзғаны үшін судьяны тәртіптік жауаптылыққа тартуға негіз болған сот актісінің күшін жойған немесе өзгерткен жағдайда, Сот жюриі судьяның өтініші негізінде тәртіптік жауаптылыққа тарту туралы шешімнің күшін жояды және істі қайта қарайды.

Бұдан басқа, ҚР Жоғарғы Сотының жанындағы Сот төрелігінің сапасы жөніндегі комиссия туралы ережеге өзгерістер енгізілді, олар да 2025 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі.

Атап айтқанда, комиссия құрамындағы судьялар жоғары кәсіпқойлыққа, мінсіз беделге және судьялар арасында лайықты беделге ие болуы және жиырма немесе одан да көп жылдық судьялық тәжірибесі болуы керек делінген.

Бұл ретте Жоғарғы Соттың бір судьясын және отставкадағы екі судьяны қоспағанда, тиісті сот сатысынан, оның ішінде облыстық соттардан Комиссия мүшелерінің жартысы жыл сайын қайта тағайындалады.

Судья Комиссия мүшелерінің арасынан шыққан жағдайда Комиссияның жаңа мүшесі үш ай ішінде сайланады.

Судьяның кәсіби қызметін бағалау деп оның кәсіби білімі мен сот төрелігін іске асыру кезінде оларды қолдану қабілетінің деңгейін, сот қызметінің нәтижелерін және оның конституциялық заңда қойылатын талаптарға сәйкестігін бағалау танылады.

Судьяның кәсіби қызметін бағалау алғаш рет судья лауазымында үш жыл үздіксіз болғаннан кейін жүргізіледі.

Судья жұмысының нәтижелері сот төрелігін іске асыру сапасының көрсеткіші негізінде бағаланады. Сот төрелігін іске асыру сапасының көрсеткіштері, деректерді жинау әдістері, рәсімдері, оның ішінде жазбаша эссе және (немесе) кейстік міндеттерді шешу арқылы қосымша өлшемшарттарды қолдану судьяның кәсіби қызметіне бағалау жүргізу әдістемесімен айқындалады, оны Жоғарғы Сот Кеңесімен келісу бойынша Жоғарғы Соттың жалпы отырысы бекітеді және Жоғарғы Соттың интернет-ресурсында жарияланады.

Судьяның кәсіби қызметіне бағалау жүргізу басталғанға дейін комиссия қажет болған жағдайда қосымша құжаттар мен материалдарды, оның ішінде судья қараған кезде заң бұзушылықтарға жол берген сот істерін талап ете отырып тексеру жүргізеді.

Комиссияның судьяны жүктемесі аз басқа сотқа, кәсіптік қызметті бағалау нәтижелері бойынша төмен тұрған сотқа ауыстыру туралы шешімі Жоғары Сот Кеңесінің судьяны жүктемесі аз басқа сотқа, төмен тұрған сотқа ауыстыру туралы, ал ауыстырудан бас тартқан жағдайда судьяны атқаратын қызметінен босату туралы мәселені қарауы үшін негіз болып табылады.

Комиссияның судьяны кәсіби жарамсыздығына байланысты атқаратын лауазымына сәйкес емес деп тану туралы, жүктемесі аз басқа сотқа, төмен тұрған сотқа ауыстыру туралы хаттамалық шешімінің көшірмесі күнтізбелік бес күн ішінде Жоғары Сот кеңесіне жіберіледі.

Судьяның кәсіби қызметін бағалаудан өткен судьяларға қатысты комиссияның хаттамалық шешімінің көшірмесі ол қабылданған күннен бастап күнтізбелік бес күн ішінде тиісті облыстық сотқа және Жоғарғы Сотқа жіберіледі.

Комиссияның судьяны кәсіби жарамсыздығына байланысты атқаратын лауазымына сәйкес емес деп тану туралы, жүктемесі аз басқа сотқа, төмен тұрған сотқа ауыстыру туралы хаттамалық шешімінің көшірмесі бес күнтізбелік күн ішінде тиісті облыстық Сотқа, Жоғарғы Сотқа, сондай-ақ өзіне қатысты шешім қабылданған судьяға мәлімет үшін жіберіледі.

Бұл ретте Комиссияның шешімдеріне танысқан күннен бастап он жұмыс күнінен кешіктірмей Жоғары Сот Кеңесіне шағым жасалуы мүмкін.

Жарлық 2025 жылғы 1 қаңтардан бастап енгізілетін жекелеген нормаларды қоспағанда, 2024 жылғы 19 желтоқсаннан бастап қолданысқа енгізілді.