Халықаралық Адам құқықтары күні: Қазақстанның жетістіктері мен сын-тегеуріндері

Қазақстан БҰҰ-ның Адам құқықтары жөніндегі Жоғарғы комиссарының басқармасымен белсенді өзара іс-қимыл жасайды, әмбебап мерзімді шолуға қатысады. ЕҚЫҰ-мен ынтымақтастық шеңберінде сөз бостандығын, ұлттық азшылықтардың құқықтарын және гендерлік теңдікті қорғауға бағытталған бастамалар жүргізілуде. Қазақстан Еуропа Кеңесінің мүшесі болмаса да, ел адам құқықтарын қорғау бағдарламалары шеңберінде, мысалы, Венеция комиссиясының іс-шараларына қатысу арқылы белсенді ынтымақтасады. Белсенді өзара іс-қимыл ТМД-ның Адам құқықтары жөніндегі комиссиясы шеңберінде де жүзеге асырылады. Республика БҰҰ-ның алты комитетінің азаматтардың жеке хабарламаларын қабылдау және қарау құзыретін мойындады-адам құқықтары жөніндегі Комитет, азаптауға қарсы Комитет, әйелдерге қатысты кемсітушілікті жою комитеті, нәсілдік кемсітушілікті жою комитеті, Мүгедектердің құқықтары жөніндегі Комитет және Бала құқықтары жөніндегі Комитет.

Біздің еліміз-ауқымды демократиялық және саяси реформаларды, сондай-ақ адам құқықтарын қорғау саласындағы бастамаларды іске асыруда танылған өңірлік көшбасшылардың бірі. Бұл реформалар адам құқықтарын қамтамасыз етуге және қорғауға елеулі үлес қосқан "әділ Қазақстанды" құру жөніндегі орасан зор саяси трансформацияның бір бөлігі болып табылады.

Осы бағытта жүйелі жұмыс жүргізу шеңберінде 2021 жылғы Адам құқықтары саласындағы бірінші кезектегі шаралар жоспары және 2022 жылғы Адам құқықтары мен заңның үстемдігі саласындағы одан әрі шаралар жоспары қабылданды және іске асырылды. Өткен жылы Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясының 75 жылдығы қарсаңында адам құқықтары мен Заң Үстемдігі саласындағы алдағы жылдарға арналған үшінші шаралар жоспары қабылданды.

Еліміздің соңғы жылдардағы адам құқықтары саласындағы негізгі жетістіктеріне тоқталайық. Мемлекет басшысы тиімді сот төрелігі мен азаматтардың құқықтарын қорғау ерекше орын алатын қоғамда әділеттілік пен тәртіпті орнату қажеттілігіне үнемі назар аударады. Еліміздің балалар құқықтары туралы Факультативтік хаттамаға қол қоюы және Мүгедектердің құқықтары туралы Факультативтік хаттаманы ратификациялау адам құқықтары саласындағы халықаралық стандарттарды имплементациялау бойынша маңызды қадамдар болды.

2023 жылы БҰҰ Адам құқықтары жөніндегі кеңесі "әрбір бала үшін бейбітшілік пен толеранттылық мүддесінде сапалы білім беруді қамтамасыз ету"атты алғашқы Қазақстандық қарарды қабылдады. Қарар Еуропалық Одақ, АҚШ, Латын Америкасы, Азия, Африка және Таяу Шығыс елдерінің мүшелерін қоса алғанда, 100-ден астам мемлекеттің бірлескен авторлығымен кеңінен қолдау тапты. "Халық үніне құлақ асатын мемлекет" қағидатын ұстана отырып және адам құқықтары жөніндегі жұмыс шеңберінде Конституциялық Сот реанимацияланды, оған енді барлық азаматтар тікелей жүгіне алады. Іс жүзінде барлық істер бойынша Конституциялық сот өз ұстанымдарын негіздеу және қолданыстағы халықаралық-құқықтық актілердің ережелерін тікелей пайдалану үшін қарастырылып отырған мәселені зерттеу кезінде халықаралық-құқықтық актілердің ережелеріне белсенді түрде сілтеме жасайды.

Құрамына құқық қорғау ұйымдары, заңгерлер, экономистер, тәуелсіз сарапшылар мен мемлекеттік қызметкерлер кіретін Ұлттық құрылтай мекемесі елді басқаруға қоғамның қатысуын кеңейтті. 2023 жылы" қоғамдық бақылау туралы " Заңның қабылдануы мемлекеттік органдардың қызметіне мониторинг жүргізу және қоғамдық бастамаларды ілгерілету үшін құқықтық негіздер жасады. ҮЕҰ-ның әлеуметтік мәселелерді шешуге белсенді қатысуы үшін негіз құрылды. Азаматтық бастамаларды қолдау орталығы арқылы берілетін гранттық қаржыландыру жалпы сомасы 6,4 миллиард теңгеге жүздеген жобаны іске асыруға мүмкіндік берді. 2023 жылы парламенттік сайлаудың пропорционалды-мажоритарлық моделін енгізу Өзін-өзі ұсынушылардың сайлауға қатысуын қамтамасыз етуге мүмкіндік берді. Сондай-ақ, 2023 жылдың басында сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатты нығайтатын негізсіз байыту үшін шенеуніктердің жауапкершілігін енгізетін заң қабылданды.

Заңнамаға бейбіт жиналыстар өткізудің хабарламалық тәртібі енгізілді. Бейбіт жиналыстарды өткізудің хабарлама тәртібі пикеттер, митингілер, жиналыстар үшін көзделген. 2023 жылдың қазан айында "петиция"ұғымы бекітілді. Өтінішті беру және қарау тәртібі регламенттеліп, дауыстардың шекті саны айқындалды.

Мемлекеттік қызметтерді цифрландыруға ерекше назар аударылады, бұл азаматтардың құқықтық құрылымдармен өзара іс-қимылын жақсартуға ықпал етеді. Адам саудасына қарсы тұру үшін ұлттық заңнаманы халықаралық стандарттарға сәйкестендіретін жаңа заң қабылданды. Адам саудасының барлық түрлеріне, соның ішінде мәжбүрлі еңбекке, қайыр сұрауға, жыныстық қанауға және органдарды алуға жауапкершілік қарастырылған.

Ең маңызды шешімдердің бірі өлім жазасын толығымен жою болды. Бұл 2022 жылы референдумда азаматтар қолдаған Конституцияға тиісті түзетулер енгізу арқылы мүмкін болды.