Қазақстанда ТОП-5 инвестор елдер не салады

I орын-Нидерланды

2005 жылдан бастап 2024 жылдың I тоқсанына дейін елдер бөлінісінде ТШИ жалпы ағынының ең көп көлемі Нидерландыға тиесілі – 121,3 млрд доллар (29,1%), деп хабарлады KAZAKH INVEST ұлттық компаниясы.

Нидерланды Корольдігі-әлемдегі ең көп қоныстанған елдердің бірі. 41,5 мың шаршы метр аумақта, бұл Қазақстандағы ең кішкентай облыс – Шығыс Қазақстан облысынан екі есе аз, 18 млн адам тұрады.

Екі елдің де агроөнеркәсіптік кешен, геологиялық барлау, тау-кен өнеркәсібі, металлургия және электротехника сияқты салаларда бірлескен жобаларды іске асыруды тереңдету үшін айтарлықтай әлеуеті бар.

Бүгінгі таңда Нидерланд капиталын қазақстандық нарықта 900-ге жуық компания ұсынады. ҚР-дағы инвестордың барлық қаражатының 80% - дан астамы тау-кен өндіру өнеркәсібіне және карьерлерді қазуға тиесілі.

Голландиялықтарды қандай қазақстандық әлеует қызықтырады? Бұл табиғи ресурстардың әртүрлілігі мен Қоры, қолайлы инвестициялық климат, білікті жұмыс күші және, әрине, логистика – әлемдегі ең ірі нарықтарға шығу.

Өз кезегінде Нидерланды АҚШ-тан кейін ауылшаруашылық өнімдері мен азық-түлік экспорттаушы ретінде әлемдегі екінші орында.

Голландиялық серіктестер арасында бірқатар компаниялар белсенді қатысады: MJ – Tech – ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіптегі жабдықтарды әзірлеуші, өндіруші және жеткізуші; Royal Eijkelkamp-АӨК жабдықтарын өндіруші.

Ағымдағы жылы ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі елдегі ветеринариялық жүйені жақсарту мақсатында Royal GD компаниясымен келісім жасасты. Агроөнеркәсіптік кешендегі мемлекеттік инспекция Комитеті мен голландиялық naktuinbouw компаниясы арасында қол қойылған Меморандум фитосанитариялық жүйені жетілдіруге және UPOV-ға кіру процесінде өзара қолдау көрсетуге бағытталған.

Тағы бір маңызды құжат өңір әкімдігі, Қазақстанның биоалуантүрлілік қоры және DGB компаниясы арасында жасалған Қызылорда облысында көміртегі несиелерін өндіру жөніндегі жобаны жүзеге асыру туралы меморандум болды.

Бұдан басқа, ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі Нидерландтық viscon компаниясымен жасанды интеллектті пайдаланатын және 2026 жылға қарай жылына 12 млн-ға дейін көшет шығаруға мүмкіндік беретін отырғызу материалын өндіру үшін автоматтандырылған орталық құру жөніндегі жобаны іске асыру туралы келісімге қол қойды.

Соңғы бірлескен жоба MJ Tech пен Қазақстанның Жылыжайлар Одағы арасындағы ынтымақтастықты қамтиды, оның мақсаты ирригациялық жабдықтарды әзірлеу және өндіру болып табылады.

II орын-АҚШ

Қазақстандағы шетелдік инвестициялардың жалпы қазандығындағы АҚШ үлесі соңғы 20 жылда 12,8% немесе 53,2 млрд долларды құрады.

Қазақстан мемлекеттер үшін ең ірі стратегиялық сауда серіктесі болып табылады. Ақша құю негізінен мұнай-газ секторында, телекоммуникацияда және энергетикада шоғырланған.

Американдық-қазақстандық екіжақты инвестициялық келісімдер мен қосарланған салық салуды болдырмау туралы шарттар тиісінше 1994 және 1996 жылдары жасалды, бұл екі ел арасындағы экономикалық ынтымақтастықты дамыту үшін негіз болды.

2001 жылы Қазақстан мен АҚШ АҚШ-Қазақстан энергетикалық партнын бекітті(бұл энергетикалық инвестициялар саласында жаңа көкжиектер ашты. Қазақстан 2015 жылы Дүниежүзілік сауда ұйымының (ДСҰ) мүшесі болды, бұл оның шетелдік инвесторлар үшін тартымдылығын одан әрі арттырды.

Қазақстандағы американдық қаржы салымдарының негізгі бағыты инвестициялық тартымдылық бойынша жетекші орын алатын тау-кен өндіру индустриясы болып қала береді.

Маңыздылығы бойынша екінші орында қаржы және сақтандыру секторы тұр, ол сонымен қатар айтарлықтай шетелдік инвестицияларды тартады. Осы жылдың жазында әлемдегі ең ықпалды инвестордың компаниясы "Номад Иншуранс" қазақстандық сақтандыру компаниясымен келісімшарт жасасты.

Үшінші көшбасшылық позицияны кәсіби, ғылыми және техникалық қызметке деген қызығушылық алады, бұл инновациялық және жоғары технологиялық шешімдерге деген қызығушылықтың артуын көрсетеді. Қол қойылған келісімдер американдық жетекші компаниялардың қатысуымен ұшақ жасау, ғарыш саласы, ауыл шаруашылығы және Көліктегі технологиялар трансфертін қоса алғанда, ынтымақтастықтың алуан түрлі салаларын қамтиды.

Қазақстандық нарықта көптеген жылдар бойы энергетикалық алпауыт Chevron, катализаторлардың әлемдік өндірушісі W. R. Grace&Co, Қазақстанның теміржол саласын жаңғыртуға айтарлықтай әсер еткен wabtec трансұлттық корпорациясы, Pfizer фармацевтикалық компаниясы, сондай-ақ машина жасау көшбасшысы John Deere және ауыл шаруашылығы техникасын өндіруші Amity Technology сияқты ірі американдық корпорациялар жұмыс істеп келеді абердин-Ангус ірі қара тұқымын өсіруге арналған Global Beef Investments LLP компаниясы.

Бүгінгі таңда Америка Құрама Штаттары тұрақты "жасыл" энергетикаға жаһандық көшуде шешуші рөл атқаратын Қазақстандағы маңызды минералдар қорларын бірлесіп дамыту мүмкіндіктеріне ерекше қызығушылық танытуда.

Айтпақшы, американдық Инвестициялар Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарынан бастап Қазақстанға құйыла бастады. Шамасы, табиғи капиталистер өздерінің жерлесі Уоррен Баффеттің ұстанымын ұстанады, ол бір кездері аңызға айналған фразаны айтқан: "инвестициялаудың ең жақсы уақыты – кеше! Бүгін де бастауға болады, бірақ неғұрлым ерте бастасаңыз, соғұрлым жақсы".

III орын – Швейцария

2005 жылдан бастап банктер, сағаттар, шоколад және ірімшіктер елі Қазақстанға 35,2 млрд доллар инвестициялады, бұл ТШИ жалпы көлемінің 8,5% -. құрады. 2023 жылдың үшінші тоқсанында ғана Қазақстанға швейцариялық инвестициялар ағыны 1,9 млрд АҚШ долларын құрады. Елдер арасындағы тауар айналымы өсуде, екіжақты ынтымақтастыққа деген қызығушылық артып келеді.

Көпжылдық серіктестіктің басым бағыттары танымал халықаралық брендтер белсенді қатысатын ауыл шаруашылығы, машина жасау және көлік-логистика салаларын қамтиды.

Мысалы, Inoks Capital корпорациясы өзінің ағымдағы инвестициялық жобаларын, соның ішінде құрама жем зауытының өндірістік қуатын кеңейтуді және Жамбыл облысындағы қант зауытын жаңғыртуды ұлғайтуға ниетті. Бұл ретте компания шикізатты жергілікті және халықаралық нарықтарда сатып алуды жоспарлап отыр.

2020 жылдан бастап Inoks Capital Қазақстанның агроөнеркәсіптік кешенінде бірнеше маңызды жобаларды іске асырды, олардың ішінде Алматы облысында жеміс бақтарын құру және "Қорғас – Шығыс қақпасы"арнайы экономикалық аймағында құрама жем өндіру зауытын іске қосу. Бұл бастамалар жаңа жұмыс орындарын құруға және аймақтың экономикалық дамуын ынталандыруға бағытталған.

Inoks Capital-дан басқа, швейцариялық бизнесті Stadler Rail теміржол жолаушылар вагонын өндіруші, MSC жүк тасымалдау компаниясы және Böschung аралас коммуналдық техника өндірушісі сияқты жетекші ойыншылар ұсынады.

Саясаттану және экономика саласындағы сарапшылардың пікірінше, Қазақстан Орталық Азия өңіріндегі өз позициясын нығайтуды жалғастырады, ал негізгі серіктестердің ТОП-Ы таяу жылдары да сол күйінде қалады.

"Менің ойымша, жақын арада дәл осындай тізім сақталады: Еуропа Одағы, АҚШ, Қытай және Ресей. Егер елдер бойынша бөлінбесе, Еуропалық Одақ кез-келген жағдайда біздің басты серіктесіміз болып қала береді, бірақ инвестициялық тұрғыдан ол аздап өзгереді, Инвестициялар аз көңіл бөлінген салаларға түсе бастайды. Және, ең алдымен, логистиканың рөлі күшейе түседі. Шынында да, өте өзгермелі әлемде, соның ішінде Экономикалық соғыстарға байланысты логистиканың классикалық жолдары өзгерді, өзгерді. Қазір шығыстан батысқа, батыстан шығысқа, бірінші кезекте Қазақстан арқылы өтетін бағыт өте тиімді", - деді қазақстандық саясаттанушы Аман Мамбеталиев.

IV орын – Қытай

Көршілес Қытай Халық Республикасы Қазақстанмен ынтымақтастық туралы шарттар мен меморандумдар жасасуда. Екі елдің де пайдасы айқын. 2005 жылдан бастап ҚХР шекаралас елге 25,5 млрд доллар инвестициялады, оның үлесі Қазақстан экономикасына жалпы шетелдік салымның 6,1% -. құрады.

Қытайдан Қазақстанға ТШИ-нің елеулі көлемі Қытай ұлттық мұнай-газ корпорациясы (CNPC) жүзеге асыратын ауқымды жобаларды іске асыруға байланысты. Бұл компания Ақтөбе облысында көмірсутек кен орындарын игеру, Қазақстан-Қытай магистральдық газ құбырын салу, сондай-ақ Маңғыстау мұнай кен орындарына және Шымкент мұнай өңдеу зауытының өндірістік қуаттарына қатысу сияқты Қазақстан экономикасы үшін маңызды инвестициялық жобалардың негізгі ойыншысы болып табылады.

Өткен жылы қытайлық инвесторлардың қатысуымен бірқатар жобалар іске асырылды, соның ішінде Жетісуда керамикалық жабындар мен плиталар өндірісі, Жамбыл облысында мырыш-қорғасын қалдықтарын қайта өңдеу, сондай-ақ жел электр станцияларын пайдалана отырып электр энергиясын өндіру. Соңғы жылдары ынтымақтастықтың ең елеулі нәтижесі-Қазақстан жолдарындағы Қытай автоөнеркәсібі-Қостанай облысында автомобильдер өндірісі есебінен іске асырылуда.

Бүгінгі таңда Қазақстанда қытай капиталы бар екі мыңнан астам компания жұмыс істейді. Қытай инвесторларының инвестицияларының негізгі бағыттары тау-кен өнеркәсібі мен саудада шоғырланған. Жақын арада Қытай серіктестерімен бірқатар жаңа инвестициялық жобалар, соның ішінде Абай саласындағы үш маңызды бастама: мыс балқыту зауытын, жел электр станцияларын және көмір-химия кешенін салу көзделген. Сондай-ақ, Ұлытау облысында жел электр станцияларының пайда болуы және Қарағанды облысында су карбонатты натрий өндіру жобасы, тіпті Жетісуда өнеркәсіптік қала құру мүмкіндігі қарастырылуда.

Күздің басында Қытай бизнесіне инвестициялаудың жаңа мүмкіндіктері, соның ішінде қант зауытының құрылысы және астықты терең өңдеу жобалары ұсынылды, бұл екі ел арасындағы экономикалық ынтымақтастықты кеңейтуге қызығушылықтың артып келе жатқанын көрсетеді.

V орын-Ресей

Қазақстан мен Ресейдің қарым-қатынасы, ең алдымен, өзара рекордпен танымал. Бұл елдер әлемдегі ең ұзын мемлекетаралық құрлық шекарасына ие. Олар Ақтөбе облысынан Шығыс Қазақстан облысына дейін 7,5 мың шақырым бойы үздіксіз қосылған.

Ресей Тарапының Қазақстан экономикасын капиталдандыруы 24,1 млрд долларды құрады. Айтпақшы, соңғы жылдары Ресей Федерациясы мен ҚХР-ның инвестициялық үлесі шамамен бірдей, сондықтан екі держава әрқашан көршісін инвестициялау бойынша көшбасшы елдердің тізімінде болады, мен кезек-кезек көрші қатардан төмен түсемін.

Ресейлік Инвестициялар негізінен уран, алюминий оксиді және мырыш, темір кендерін экспорттауға бағытталған.

Ресей Федерациясынан импортқа келетін болсақ, болаттан жартылай фабрикаттар сатып алу өсті, мұнай өнімдерінің импорты өсті, қымбат металдар кендері және бидай импорты екі есе өсті.

Инвестициялардың көп бөлігі Өңдеу өнеркәсібінде шоғырланған. Екінші орында көтерме және бөлшек сауда саласы, үшінші орында – тау-кен өнеркәсібі және карьерлерді қазу. Үздік 5 салаға электрмен жабдықтау және құрылыс кірді. Елде инвестициялық жобаларды жүзеге асыратын ірі ресейлік компаниялар: "Лукойл", "Роснефть", "Росатом", "Газпром".

Соңғы екі жылда қазақстандық нарықта ресейлік компаниялардың саны айтарлықтай өсті және бүгінгі таңда 20 мыңға жуық компанияны құрайды. Себептердің бірі-Қазақстанда өкілдіктері белсенді дамып келе жатқан танымал маркетплейстер мен сервистік компаниялардың дамуы.

Қазақстанның инвестициялық тартымдылығын арттыру туралы президент Қасым-Жомарт Тоқаев үнемі еске салады. Алдағы бес жылда Елбасы тағы 150 млрд доллар инвестиция тарту міндетін қойды. Осы өршіл мәселені шешу үшін экономист Арман Евниев бюджет қаражатын, шетелдік инвестицияларды бөлуді мұқият талдауды және назар аудару бұрышын проблемалы, "салбырап" жатқан салаларға ауыстыруды ұсынады.

"Мұндай ғылым бар-жүйелерді шектеу теориясы, ол ресурстарды қайда салу керектігін анықтайды және болашақта жаһандық деңгейде әрекет етуге мүмкіндік береді. Теорияны екі форматта қолдануға болады. Бір жағынан, біз өзімізге не жетіспейтінін, оған көп ақша жұмсайтынымызды көре аламыз. Мысал келтірейін: біз қанттың 90% -. әкелеміз, 2023 жылы қант импортына 398 миллион доллар жұмсадық. 10 жыл ішінде бұл шамамен 4 миллиард доллар. Ал бір зауыт шамамен 200 миллион доллар тұрады. Яғни, біздің салық төлеушілердің ақшасы бір жолмен кетеді, бірақ бразилиялық және кубалық фермерге кетеді. Екіншісі-теория мүмкіндіктерді пайдаланады, яғни біз қайда ақша таба аламыз, не сата аламыз. Егер бизнеске қандай да бір себептермен, мысалы, жол, зауыт, инфрақұрылым салу қызықсыз немесе тиімсіз болса, онда субсидиялау, жағдай жасау қажет. Ал егер бұл да көмектеспесе, онда мемлекеттің өзі бюджет есебінен жағдай жасауға міндетті", - деді экономист Арман Евниев.

Өңірлердің бөлінісінде Қазақстанда шетелдік капиталды тарту бойынша Астана көш бастап тұр, оған барлық келісімшарттардың 40% - ға жуығы, Алматы және Алматы облыстары, сондай-ақ Ақмола, Жамбыл және Қарағанды облыстары келеді.