ЕАЭО таңбалауынсыз: Қазақстанда балалар киімін, іш киімін және бас киімін сатуға тыйым салынуы мүмкін

"Ірі бизнес өкілдері, дәлірек айтсақ, көтерме саудагерлер тауарды таңбалау талаптарын сақтамайды және таңбаланбаған тауарларды сатады. Кедендік ресімдеудің оңайлатылған нысанына қарамастан, қажетті шарттар толық көлемде орындалмайды. Таңбалау бойынша міндетті талаптар сақталмайды. Өз кезегінде операторлар мен ірі импорттаушылар өз жұмысына немқұрайлы қарайды. Нәтижесінде салықтар дұрыс түспейді. Атқару жоспарына сәйкес бюджетке салық түсімдері бойынша 2,4 трлн теңге түскен жоқ", - деді мәжілісмен Мархабат Жайымбетов.

Депутаттар Үкіметке тауарларды таңбалау талаптарын сақтамағаны үшін жазаны қайта қарауды және қатаңдатуды ұсынды.

Алайда, бұл көрсеткіш ресми деректермен күреспейді. Жоғары аудиторлық палатаның төрағасы Әлихан Смайыловтың ақпараты бойынша, 2023 жылы салық түсімдері бойынша жоспар 2,4 трлн теңгені емес, 1,4 трлн теңгені құрады. Атап айтқанда, мұнай өндіретін кәсіпорындардан аз салық түсті. Бірақ олардың өнімдері таңбаланбайды. Жоспар корпоративтік табыс салығы, ішкі өндірілген тауарларға қосылған құн салығы және импортқа қосылған құн бөлігінде іске асырылмаған. Бұл бюджет жобасын жоспарлау кезінде үкіметтің қаржылық болжамдарының едәуір ұлғаюының салдары.

Соған қарамастан, Үкімет мәжілісмендердің таңбалау ережелерін бұзған кәсіпкерлерді қатаң жазалау туралы талабын қабылдады. Тиісті заң жобасы Мәжіліске енгізілді. Премьер-Министрдің орынбасары Серік Жұманғарин депутаттар тобының тауарларды таңбалау жөніндегі талаптарды сақтамағаны үшін жауапкершілікті қайта қарау және күшейту туралы ұсынысы қаралғанын атап өтті.

"Қазіргі уақытта Парламент Мәжілісінде" әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекске өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы " Заң жобасы қаралуда. Онда таңбалауға жататын тауарларды сату үшін әкімшілік жауапкершілікті белгілейтін 196-1-бап көзделеді. 2026 жылғы 1 қаңтардан бастап темекі бұйымдарын (Кодекстің 283 – бабы) және дәрілік заттарды (кодекстің 426-бабы) есепке алмағанда таңбалауға жататын барлық тауарлар бойынша әкімшілік жауапкершілік көзделетін болады", - деді вице-премьер.

Оның айтуынша, бұл құжатты қабылдау тауарларды таңбалауға қойылатын талаптарды қатаңдатуға мүмкіндік береді. Серік Жұманғарин атап өткендей, тауарларды таңбалаудан бюджетке түспеген салық миллиардтаған. Мысалы, 2019 жылы темекі өнімдерін міндетті таңбалау енгізілгеннен бері 22 млрд теңге алынбаған.

"2023 жылдың қорытындысы бойынша елімізде 1,29 млрд темекі өнімі таңбаланған. Бірақ олардың тек 7,5%-ы бақылау-кассалық машиналар арқылы сатылды. Тиісінше, Қаржы министрлігінің бағалауы бойынша, кәсіпкерлік субъектілерінің темекі өнімдерін бөлшек саудада сатудан түскен кірістерінен алынбаған салықтар түріндегі бюджет шығыны 22 млрд теңгені құрады", - деді Жұманғарин.

Инновациялар Акцизделетін өнімдерді таңбалау және қадағалау ережелерін бұзуға қатысты.

Үшін:

-таңбалаудың ақпараттық жүйесінде қабылдау-беру актілерін ресімдемей тауарларды беру;
-осы жүйеде қабылдау-тапсыру актілерін растаусыз тауарларды алу;
- тауарларды белгіленген тәртіппен айналымнан шығармай сату –
- шағын бизнес субъектілеріне 100 АЕК (2024 жылы 369 200 теңге), орта бизнес субъектілеріне – 200 АЕК (738 400 теңге), ірі кәсіпкерлік субъектілеріне – 500 АЕК (1 846 000 теңге) айыппұл салынады.

Мемлекеттік кірістер комитеті департаментінің акциздерді әкімшілендіру басқармасының бас сарапшысы Нұрдәулет Орынтай түсіндіргендей, мысалы, "темекі бұйымдарының өндірісі мен айналымын мемлекеттік реттеу туралы "Заңның 11-бабының 1-тармағына сәйкес темекі бұйымдарының айналымы мен тасымалына сәйкестендіру құралдарымен таңбалау ережелерін бұза отырып тыйым салынады.

Сондай-ақ, Ішкі сауда субъектілері "сауда қызметін реттеу туралы"Заңға сәйкес таңбаланған тауарларды сатуға міндетті.

"Алайда, тиісті әкімшілік жазаның болмауына байланысты талаптар Тиісті түрде орындалмайды немесе ескерілмейді. Бұған 2023 жылы алынған ақпараттық таңбалау жүйесінің деректері дәлел бола алады. Өткен жылы ішкі нарықта сатылған таңбаланған темекі өнімдерінің 1,02 млрд бірлігінің тек 7,5%-ы бақылау-кассалық аппараттар арқылы сатылды. Темекі өнімдерін бөлшек саудада сатудан түскен түсім 22 млрд теңгеге бағаланды. Осыған байланысты қолданыстағы заңнаманың талаптарын орындау, елдің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету және нарыққа адал қатысушылардың, өндірушілер мен импорттаушылардың, сондай – ақ тұтынушылардың құқықтары мен мүдделерін қорғау үшін осы әкімшілік жауапкершілікті енгізуді негізді деп санаймыз", - деп атап өтті қаржы Министрлігінің сарапшылары.

Жалпы жағдай кәсіпкерлер тарапынан "тыныш диверсияға" ұқсас, сондықтан ауыр салықтардан шаршайды. Өйткені, сарапшылардың пікірінше, олар темекі, аң терісі, дәрі-дәрмек, аяқ киім және басқа да тауарларды таңбалау керек екенін жақсы біледі. Әрі қарай өндірушіден түпкілікті тұтынушыға сатуға дейінгі жолды арнайы ақпараттық желіде тіркеп, ресімдеңіз. Елімізде осы бағытта ауқымды ақпараттық-түсіндіру жұмыстары жүргізілді. 2020 жылы БАҚ – та міндетті таңбалау туралы 51 жарияланым, әлеуметтік желілерде-918 жарияланым жарияланды. 2021 жылы БАҚ-та 3000-нан астам жарияланым және әлеуметтік желілерде 9000-нан астам хабарлама жарияланды. 2022 жылы БАҚ – та 4000-нан астам жарияланым, әлеуметтік желілерде 16000-нан астам хабарлама жарияланды. Сондай ақ таңбалау туралы материалдар Ресми ресурста жарияланады markirovka.kz, Facebook, Instagram, YouTube әлеуметтік желілерінде, Телеграм-арнада. Техникалық қолдау операторлары нарық қатысушыларына қоңырау шалып, SMS-хабарламалар жіберді. 2021 жылы темекі өнімдерін таңбалау тақырыбында 50 – ден астам вебинар, 2022 жылы – 60-тан астам, 2023 жылы-40-тан астам вебинар өткізілді.

Енді белгілі бір шаралар қабылданады. Айта кетейік, тауарларды таңбалау саласындағы бұзушылықтар үшін әкімшілік жаза 2018 жылғы 2 ақпандағы Еуразиялық одақта тауарларды сәйкестендіру құралдарымен таңбалау туралы келісімге қатысушылар болып табылатын ЕАЭО – ға мүше барлық мемлекеттерде енгізілді. Бұл келісімді Қазақстан 2019 жылы ратификациялады. Алайда, Қазақстан таңбалаудың жоқтығы үшін жаза бөлігінде басқа елдерден асып түсуі мүмкін.

Қаржы министрлігінің мәліметінше, заңды тұлғалар үшін Ресейде таңбаланбаған тауарды сатқаны үшін жаза 246 000 – нан 1 476 000 теңгеге дейін, Беларусьте – тауар құнының 50 пайызы мөлшерінде, Қырғызстанда-барлығы 141 680 теңгені құрайды. Қазақстанда - 500 АЕК (биыл 1 846 000 теңге). АЕК көлемі жыл сайын артып келеді, онымен бірге айыппұл сомасы да өсуде.

Ресми деректерге сүйенсек, Қазақстанда қазіргі уақытта аяқ киім, темекі өнімдері, алкоголь өнімдері, дәрілік заттар, жеңіл өнеркәсіп тауарлары, Үлбір бұйымдары, сүт өнімдері таңбаланады. Сонымен қатар, өткен аптада Еуразиялық одақ таңбаланатын тауарлардың тізбесін күрт ұлғайтты.

"Еуразиялық экономикалық комиссия Кеңесі Ресейдің сәйкестендіру құралдарымен таңбаланатын жеңіл өнеркәсіп тауарларының тізбесін кеңейту туралы ұсынысын қарап, құптады. Комиссия ЕАЭО-ның қолданыстағы нормативтік құқықтық актілеріне тиісті өзгерістер енгізу туралы шешім қабылдады. Оған сәйкес барлық балалар киімдері, шомылу костюмдері, галстуктар, балалар мен әйелдер іш киімдері, бас киімдер де таңбалануға жатады", – делінген ЕАЭО Кеңесінің хабарламасында.

Құжатта таңбаланбаған өнімді сатуға тыйым салу 2025 жылдың 1 наурызынан бастап күшіне енетіні айтылған. Яғни, егер тауарларда тиісті белгі, Data Matrix коды болмаса, онда оларды сатуға тыйым салынады.

Өз кезегінде, кәсіпкерлер дабыл қағып, міндетті таңбалауды талап ету тауарлардың күрт қымбаттауына әкелді деп мәлімдеді. Әр өнімге тиісті кодты қолдану, оның қозғалысын бақылау, тиісті ақпараттық жүйеге тіркелу және басқа жұмыстар айтарлықтай шығындарды талап етеді.

Аударған Камила Тузанова